Materiały edukacyjne

Materiały edukacyjne mgr Michaliny Goławskiej oraz mgr Klaudii Kopciowskiej w zakresie sposobu nauczania, motywacji oraz zasad oceniania studentów ze szczególnymi potrzebami, w tym osób z niepełnosprawnościami /skrót/ 

1. Nauczanie osób z niepełnosprawnością słuchową

a/ rodzaje osób z niepełnosprawnością słuchu:

Osoby z niepełnosprawnością słuchu, wbrew pozorom, stanowią bardzo różnorodną grupę
odbiorców, o różnych potrzebach komunikacyjnych. Osoby słabosłyszące nie są tożsame z
osobami niesłyszącymi, a osoby niesłyszące nie zawsze utożsamiają się z kulturą Głuchych.
Bazując na doświadczeniu własnym, proponuję przyjąć następującą charakterystykę osób z
uszkodzeniem słuchu oraz sposobów i metod ich komunikacji:

•  Uczeń/student słabosłyszący – osoba z lekkim/umiarkowanym ubytkiem słuchu, która  komunikuje się najczęściej werbalnie. W codziennym życiu korzysta z aparatów
  słuchowych i implantów ślimakowych, które przynoszą jej pewne korzyści w zakresie
  rozumienia mowy i słyszenia. Dodatkowo, w wielu sytuacjach korzysta ze wsparcia
  nowych technologii, takich jak systemy FM wspomagające słyszenie, pętla indukcyjna, czy transkrypcja mowy na tekst. Należy pamiętać, że aparay słuchowe i implanty ślimakowe to tylko protezy – nie zapewniają stu procentowego procesu słyszenia, a jedynie wspomagają go. Osoby słabosłyszące rzadko kiedy znają język migowy, ponieważ pierwszorzędnie nabywają umiejętność komunikacji w polskim języku fonicznym. Języka migowego zaś uczą się najczęściej jako dorosłe osoby.
•  Uczeń/student niesłyszący – osoba ze znacznym ubytkiem słuchu, która korzysta z
  aparatów słuchowych, ale przynoszą im one niewielkie korzyści. Na co dzień
  komunikują się werbalnie lub z pomocą tekstu – pisanego i czytanego, językiem
  migowym oraz odczytywaniem mowy z ust.
•  Uczeń/student głuchy – osoba, która odczuwa przynależność i tożsamość kulturową,
  opartą na języku (języku migowym), wartościach społecznych oraz zasadach savoir
  vivre-u. Osoby Głuche korzystają z aparatów słuchowym lub funkcjonują bez nich.
  Komunikacja opiera się na języku migowym.

b/ uzdolnienia, potencjał intelektualny osób z niepełnosprawnością słuchu:

•  Osoby z niepełnosprawnością słuchu nie mają niższego potencjału intelektualnego niż dzieci słyszące,
• trudności rozwojowe wynikają głównie z ograniczonego dostępu do języka fonicznego,
• wyróżniają się zdolnościami wizualnymi, przestrzennymi i obrazowymi,
• opóźnienia językowe mogą jednak prowadzić do trudności w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych,
• myślenie dzieci niesłyszących/słabosłyszących ma często charakter konkretny i
  obrazowy, przez co skupiają się na ogółach, a nie szczegółach,
• język migowy uznawany jest za pełnoprawny język, wspierający rozwój poznawczy,
• dzieci niesłyszące mogą mieć ograniczony dostęp do rówieśniczych interakcji społecznych, szczególnie w środowisku słyszących,
• brak komunikacji językowej w rodzinie, w szkole, czy w środowisku akademickim może prowadzić do problemów emocjonalnych i impulsywności w działaniach i reakcjach.
• osoby niesłyszące mogą inaczej przetwarzać sytuacje społeczne — np. skupiają się bardziej na mimice czy mowie ciała. To może wpływać na interpretację intencji czy emocji innych osób.

c/ styl poznawczy uczniów/studentów niesłyszących i słabosłyszących opiera się na
percepcji wzrokowej, co oznacza, że: 

• najlepiej przyswajają informacje przedstawione graficznie lub przestrzennie,
• pomocne są ilustracje, diagramy, wykresy, animacje i filmy edukacyjne,
• kluczowe znaczenie ma obecność języka migowego w przekazie treści – dotyczy osoby
  niesłyszącej, która nie komunikuje się werbalnie,
• narzędzia, takie jak organizery graficzne i mapy pojęciowe wspierają ich uczenie się,
• uczniowie i studenci mogą mieć trudność z treściami prezentowanymi wyłącznie
  tekstowo.

2. Nauczanie osób z niepełnosprawnością wzrokową

Problematyka funkcjonowania uczniów i studentów z niepełnosprawnością wzrokową musi
być analizowana w sposób zindywidualizowany, ponieważ różnorodność stopnia i rodzaju
uszkodzeń wzroku wpływa na ich możliwości edukacyjne i codzienne funkcjonowanie. W
analizie tej należy uwzględnić:

1.  rodzaj i zakres ograniczenia pola widzenia, czyli medyczne możliwości wykorzystania
   wzroku.
2. czas powstania niepełnosprawności - na przykład osoba niewidoma od urodzenia
   versus osoba ociemniała, która utraciła wzrok w późniejszym okresie życia.
3. obecność innych współistniejących niepełnosprawności.
4. stopień adaptacji do korzystania z pomocy wzrokowych.

Należy pamiętać, że w codziennym funkcjonowaniu edukacyjnym dzieci i młodzież z dysfunkcją wzroku napotykają szereg trudności, takich jak:

• ograniczona zdolność do rozpoznawania treści wizualnych z większych odległości (np.
  treści z tablicy),
• znaczne obniżenie tempa czytania i pisania,
• konieczność utrzymywania bardzo małej odległości wzrokowej od tekstu (3–15 cm),
• niewygodna postawa ciała oraz nadmierna kompensacja ruchami głowy i gałek
  ocznych,
• zmęczenie, napięcie oraz bóle głowy wynikające z wysiłku akomodacyjnego.

Podczas pracy z uczniem/studentem z niepełnosprawnością wzroku warto mieć na
uwadze, że:

• czytanie standardowego pisma jest trudne i często zawiera błędy, a tempo czytania i
  zrozumienie tekstu są ograniczone,
• trudności w pisaniu wynikają z ograniczonych doświadczeń wzrokowych, nie z braku
  świadomości fonologicznej.

3. Nauczanie studentów z ADHD:

ADHD (attention deficit hyperactivity disorder)- jest zaburzeniem neurorozwojowym. Objawia się trudnościami w koncentracji uwagi, nadaktywnością psychoruchową i impulsywnością. Dotyczy ono aż 11% dzieci i 5-7% dorosłych. ADHD to zestaw określonych dysfunkcji, zachowań, zniekształceń poznawczych rzutujących na codzienne funkcjonowanie osoby. Dla poprawnej diagnozy symptomy muszą pojawić się na stosunkowo wczesnym etapie rozwoju człowieka, pomiędzy szóstym i dwunastym rokiem życia i utrzymywać się przynajmniej przez pół roku. U osób w wieku szkolnym zaburzenia koncentracji uwagi związane z ADHD mogą prowadzić do obniżonych wyników w nauce.

Główne objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej to:

• nieuwaga: jest definiowana jako istotne trudności w utrzymaniu uwagi, jej rozpraszalność oraz problemy z organizacją (osoby z ADHD bardzo szybko się rozpraszają, nie potrafią skupić się nie jednej czynności, trudno im czytać książki. Jednocześnie- kiedy coś je zaangażuje, nie są w stanie się od tego oderwać).
• nadaktywność psychoruchowa: oznacza nadmierną aktywność ruchową, niepołączoną z aktualnie wykonywaną czynnością (częste wstawanie podczas zajęć czy pracy, ale też i nadaktywność w obrębie siedzenia: wiercenie się, obgryzanie paznokci, kręcenie włosów, drapanie się itp.)
• impulsywność: rozumie się ją jako tendencję do działania bez przewidywania konsekwencji (nieregularność
  posiłków, spontaniczne kupowanie niepotrzebnych rzeczy, trudności z czekaniem).
• niezmiernie ważne jest tu również zaznaczenie obszaru emocjonalnego- osoby z ADHD są najczęściej osobami bardzo wrażliwymi, które emocje odczuwają intensywniej.

Mocne strony:

• kreatywność: często dorośli z ADHD są niezwykle twórczy, mają wiele pomysłów, potrafią wymyślać nowe idee i rozwiązania, charakteryzują się zdolnościami artystycznymi;
• intensywna koncentracja: chociaż może się to wydawać dziwne, osoby z ADHD posiadają umiejętność intensywnego skupienia uwagi, tzw. hiperfocus. Jest to głęboka hiperkoncentracja na określonym temacie, zadaniu czy myśli. Jeśli hiperfocus dotyczy jakiegoś ważnego projektu czy nauki do egzaminu, jest to pozytywne zjawisko i może przyczynić się do sukcesu.
• nadaktywność: odpowiednio wykorzystana może się okazać cennym atutem. Osoby z ADHD mogą dokonać odkryć, których bardziej spokojna osoba nie weźmie pod uwagę. Eksplorowanie poza utartymi szlakami jest często najgłębsze i pozwalające na świadomą obserwację. Wysoka aktywność może przyczyniać się do osiągania sukcesów na polu naukowym, a także np. sportowym czy artystycznym.
• empatia: osoby z ADHD często wykazują wysoką empatię, co oznacza, że potrafią głęboko współodczuwać emocje innych i są wrażliwe na ich potrzeby. Ta cecha może być zarówno zaletą, jak i wyzwaniem w relacjach interpersonalnych. dobra pamięć i zmysł obserwacji: osoby z ADHD potrafią zauważać z pozoru nieistotne detale i doceniać chwile. U niektórych osób z ADHD występuje tzw. „pamięć fotograficzna”, pozwalająca na zapamiętywanie drobnych szczegółów, obrazów, a nawet dialogów z przeszłości. wielozadaniowość: niektórzy dorośli z ADHD mogą rozwijać umiejętność wykonywania wielu czynności jednocześnie, a nawet wykorzystywać to jako swoją przewagę w pracy, zwłaszcza w dynamicznych środowiskach.
• spontaniczność: osoby z ADHD często nie boją się próbować nowych rzeczy i są bardziej elastyczne w sytuacjach, które wymagają szybkiego dostosowania się. Cecha ta może pomóc w efektywnym rozwiązywaniu problemów, szczególnie gdy plan ulega zmianie.
• duża energia i entuzjazm: osoby z ADHD często są bardzo energiczne i entuzjastyczne, co może być zaraźliwe i motywujące dla innych.

Wyzwania:

• trudności z koncentracją uwagi: osoby z ADHD często mają problem z utrzymaniem uwagi na zadaniach, łatwo się rozpraszają i mogą mieć trudności z organizacją pracy,
• nadpobudliwość psychoruchowa: objawia się to często w postaci nadmiernej ruchliwości, trudności z usiedzeniem w miejscu, wierceniem się, czy też przerywaniem innym.
• impulsywność: polega na trudnościach w kontrolowaniu własnych impulsów, co może prowadzić do podejmowania pochopnych decyzji, przerywania innym, czy też mówienia bez zastanowienia.
• zaburzenia pamięci roboczej: osoby z ADHD mogą mieć problem z zapamiętywaniem informacji na krótki czas, co utrudnia planowanie i organizację. 

 4.Nauczanie studentów w spektrum autyzmu

Autyzm nie jest chorobą. Postrzegany jest jako najbardziej tajemnicze i intrygujące zaburzenie rozwoju człowieka. Autyzm to spektrum objawów o różnej specyfice, o różnym nasileniu, który u każdej osoby daje nieco inny obraz kliniczny. Każdy człowiek w spektrum autyzmu jest inny, a nasilenie i rodzaj występujących trudności poznawczych mogą się różnić. W związku z tym wyróżnić można dwa rodzaje autyzmu: niskofunkcjonujący i wysokofunkcjonujący.

Osoby z autyzmem niskofunkcjonującym mogą potrzebować ciągłej pomocy ze strony otoczenia, aby móc poradzić sobie w dorosłym życiu. Natomiast osoby z tzw. autyzmem wysokofunkcjonującym (określanym mianem zespołu Aspergera) mogą się usamodzielnić i najczęściej osiągają do 30. roku życia samodzielność na poziomie  zawodowym i finansowym.

Mocne strony:

• młodzi ludzie ze spektrum autyzmu mogą charakteryzować się  wyjątkowymi zdolnościami pamięciowymi, mieć silne upodobanie do szczegółów. Często osoby te dostrzegają niuanse, na które inni ludzie nie zwracają uwagi;
• często wykazują wyjątkowe zdolności w zakresie percepcji wzrokowej, pamięci wzrokowej, a także w konkretnych obszarach, takich jak matematyka, muzyka, sztuka, precyzyjne umiejętności manualne czy języki obce (tzw.zdolności wysepkowe, zespół sawanta);
• prezentują oryginalną, często unikalną perspektywę. Często mają nieszablonowe podejście, są wyjątkowo kreatywni, wychodzą poza schematy;
• mogą koncentrować się na szczegółach i zadaniach przez długi czas, co pozwala im osiągać mistrzostwo w wybranych dziedzinach.
•  młodzi ludzie w spectrum  mają tendencję do myślenia bardziej logicznego niż ich typowo rozwijający się rówieśnicy;
  
  Wyzwania:
• Charakteryzuje ich wytrwałość i fiksacja myśli na przeszłości i przyszłości, a kłopoty na odnajdywaniu się w teraźniejszości. Często austystyczna młodzież blokuje się na przeszłych negatywnych doświadczeniach, co powoduje zamartwianie się, lęk o przyszłość.
• Osoby z ASD często mają trudności w zakresie wyobraźni, empatii, pojęć abstrakcyjnych, w tym pojęcia czasu (planowaniem, przełączaniem się między zadaniami).
• Mogą mieć trudności z odczytywaniem emocji, intencji i sygnałów niewerbalnych, co utrudnia nawiązywanie i utrzymywanie relacji.
• Mogą doświadczać zjawiska wypalenia autystycznego (autistic burnout) - stanu wyczerpania fizycznego, psychicznego i emocjonalnego, który występuje, gdy osoba w spektrum zostaje przytłoczona wymaganiami życia. Może być wynikiem długotrwałego stresu, przeciążenia sensorycznego, presji społecznej i potrzeby "maskowania" lub tłumienia cech autystycznych, aby dopasować się do neurotypowego środowiska. Wypalenie to może objawiać się na różne sposoby i może być szczególnie intensywne, ponieważ te osoby mogą już mieć podwyższoną wrażliwość na pewne bodźce lub sytuacje.

Pamiętaj! Nie musisz być ekspertem od spektrum autyzmu. Ważna jest nie- diagnoza, ale człowiek, z którym pracujesz. Motywowanie dorosłych osób z autyzmem do nauki wymaga zrozumienia specyficznych potrzeb i preferencji danej osoby. Najważniejsze jest stworzenie atmosfery zaufania i wzajemnego szacunku.

Rozmawiając z osobą w spektrum autyzmu, zachowaj cierpliwość – nawet jeśli osoba ta unika kontaktu wzrokowego, nie odpowiada od razu czy nie reaguje na prośby. Pamiętaj, że może ona potrzebować więcej czasu na przyzwyczajenie się do nowej sytuacji i skoncentrowanie uwagi na dialogu.

Jeśli u osoby autystycznej pojawią się jakieś nietypowe zachowania, staraj się nie zwracać na nie uwagi. Jeśli będą silne i uniemożliwiające komunikację, możesz poprosić kogoś o wsparcie albo zaproponować przejście do jakiegoś bardziej komfortowego miejsca, na przykład pokoju wyciszenia.